Meslek Seçiminde Yol Haritanız...

“İşinizi severek yaparsanız bir gün bile çalışmış olmazsınız” demiş Konfüçyüs. Severek yapabileceğimiz mesleğimizi bulabilmek en severek evlenebileceğimiz insanı bulabilmek kadar önemli. Meslek seçimi aynı eş seçiminde olduğu gibi doğru mesleği seçmek kişinin kendisini belirli açılardan tanımasını gerektirmektedir. Bu doğrultuda söz konusu bu yazıda meslek seçerken ihtiyacınız olacak bazı bilgileri, soruları ve onlara verdiğimiz cevapları paylaşmak istiyoruz.

Meslek Tercihi neden önemlidir?

Bütün hayatını, yaşam kalitesini, çevresini, eş seçimini, çocukların, nesillerinin geleceklerini, hem psikolojik hem ruh sağlığını, hayattan beklentilerimizi, olasılık ve fırsatlarımızı direk etkiler.

Meslek belirleme sürecinde hangi problemlerle karşılaşılmaktadır?

İçsel çatışmalar: içsel çalkantılar ve çatışma meslek kararını olumsuz etkiler.

Kendini yeterince tanımama: Kendileriyle ilgili yeterli bilgiye sahip olmama- güçlü-zayıf yön olası potansiyel.

Meslek ve alan bilgisi eksilikliği: Alan, üniversite, bölüm sektör hakkında bilgi sahibi olmamak

Meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlar: Doktorlar kibirli, avukatlar yalancı, sayısalın çok iyi olmadan doktor olamazsın. Öğretmenler az kazanır, akademisyen olmak zor gibi.

Dışsal çatışmalar: Önemli ötekilerin kararları- aile, çevre, toplum, akran-okul.

Çoklu potansiyele sahip olmak: Hem çok iyi bir matematikçi hem de çok iyi tiyatro yeteneği olmak.

Mesleki olgunluk nedir?

Mesleki olgunluk, bireyin kendi özelliklerine ve ihtiyaçlarına uygun olan gerçek mesleği seçebilmesi için bir takım tutum ve davranışları kazanma hali olarak tanımlanmaktadır. kendini tanıma, gerçekçi bir benlik kavramına sahip olma, sınırlarını ve yeterliklerini bilebilme ve iş dünyası ile ilgili gerekli bilgiye sahip olmak olarak belirtilebilir.

Mesleki Olgunluğun Göstergeleri Nelerdir?

Meslek seçimine planlı bir şekilde yönelme- kişinin kendi mesleğini karar vermesi gerektiğinin bilincinde olması, planlı bir şekilde konuya eğilmesi.

Mesleki bilgilerin belirginleşmesi ve plan yapma: Mesleğe ve iş hayatına dair bilgiler edinme

Mesleki tercihlerin tutarlılığı: Belirli benzer alanlara yönelik eğilim gösterme- hem hukuk hem tıp dememeli

Özelliklerin netleşmesi: Çocuğun meslek seçimi için ihtiyaç duyacağı yetenek, ilgi ve kişilik özelliklerinin olgunlaşması-

Meslek tercihlerinde akılcılık: Mantıklı bir şekilde süreci yönetmesi, realite ve hayallerin birleştiği, mesleğin koşulları ve kendi koşulları arasında

Mesleki olgunluğa erişebilmek amacıyla hangi noktalara dikkat edilmelidir?

Meslek tercihlerinizde özellikle hangi alanlarda sık sık değişiklik yaptığınızı yazın. Lisede seçeceğiniz alanı, bölümü belirlemeden önce hangi alanlarda daha az hangi alanlarda daha yetenekli olduğunuzu araştırın. Meslek seçimimi yaparken sizi etkileyecek faktörlerin farkında olun. Öğrencilik hayatında hangi derslerin ve de ders dışı faaliyetlerin o kişiye ne yönden yararlı olabileceklerinin farkında olunmalı. Tercih edilecek meslekle ilgili her türlü şeyi- lise bölümü üniversite alanı- iş sektörünü- bunun için gerekli yetkinliklerin neler olduğunu biliyorum. İlgilenilen meslekteki insanların neler yaptıklarını, hangi koşullarda çalıştıklarını öğrenmek için iş yerlerine yaz kurs stajlarını gitmeli. O kadar çok mesleğin arasında her gün bir başka mesleğin çekici gelmemesi için ilgi ve değerlerin belirlenmesi.

Meslek seçimini etkileyen faktörler

Araştırmalar meslek seçimini tabloda gösterilen faktörlerine etkilediğini göstermektedir.

Bu faktörlerden bize göre en önemlileri şu şekildedir:

1- Yetenek

Yetenek; bir şeyi anlayabilme veya yapabilme niteliği, bir alana olan yatkınlık, kolay bir şekilde yapabilme ve bu başarısıyla başkalarına da o özelliğiyle ilham olabilme durumudur. Doğuştan gelir, eğitimle geliştirilir. Yeteneklerimiz ergenlik döneminden önce kendisini gösterebilir, ergenlikle hızlı bir şekilde gelişir. En erken müzik mekanik ve resim yeteneği kendisini belli etmektedir. Araştırmalar, 14 yasında matematik yeteneğinin geliştiği 16-17 bilimsel yeteneklerin ortaya çıktığını göstermektedir. Yeteneklerimizi temel 12 yıllık eğitim süresince fark edemediğimiz zamanlar olabiliyor. Bu durum da bizi yanlış mesleğe yönlendirebiliyor. Bazen meslek seçimi, zorlama seçimlerle sonuçlanıyor. Yeteneğimizi bulabilmek için “Benim iyi yapabildiğim, kolaylıkla yapabildiğim şeyler neler?” sorusunu kendimize sormalıyız. Peki yeteneklerimizi nasıl keşfedebiliriz?

Önce aramakla başlıyor. Daha fazla deneyimlemek, tecrübe etmek, sınırları aşmak gerekiyor. Akış halinde olduğun vaktin nasıl geçtiğini anlamadığın anları fark etmeliyiz. Geçmişte başarılı olduğumuz anlara bakarak (akademik, sosyal)- özellikle bu anlardan keyif aldıklarımız ve bunlardan en çok keyif aldıklarımız ve hangi becerilerimiz bunu başarmamızı sağladını bilmek ve aynı zamanda güvendiğin çevrendekilerden geri bildirim almak önemli. Bazen nelerin yetenek nelerin yetenek olmadığı konusunda da araştırmalar yapmak önem arzetmekte. Söz gelimi örnek ilginç yetenekler: İnsanları motive etmek, ön ayak olmak, bir oyun başlatmak, organize etmek, konuşmak, hizmet etmek, talimatlara uymak, hayal etmek, analiz etmek, parçalara ayırmak, aşamaları hatırlamak, güldürmek, rol yapmak, oyalamak, manipüle etmek, analiz, sentez, zevk almak gibi.

2- İlgi

İlgi, kişilerin belirli bir faaliyete yönelme, bu faaliyetler zorlayıcı ya da kısıtlayıcı şartlar altında dahi olsa da bu faaliyetleri tercih etme, bunları yaparken yorgunluk yerine dinlemişlik ve devam etme isteği uyandıran içsel durumlardır. Kişi için önem taşıyan şeylerdir, zevk alarak yaptıklarıdır.

İlgiler yaşam deneyimi arttıkça eğitim düzeyi geliştikçe değişebilir. İlgiler de 15-20 yas arası hızlı değişim gözlemlenebilirken 25 yasından sonra iyice oturmaktadır.

İlginizi belirlemek için kendinize şu soruları sorabilirsiniz:

Ne yaparken zamanın nasıl geçtiğini anlamazsınız?

Hobilerin nelerdir?

Ne hakkında konuşmayı seviyorsun?

Ne tür kitap dergi okur, video izlersin?

İnstagramda kimleri veya hangi konuları takip etmeyi seversin?

Bir kitap yazacak olsaydın konusu ne hakkında olurdu?

Sana zamanı unutturan anlar nelerdir?

Ne yapmaktan keyif alırsın?

Çok eğlendiğin, iyi ki yaşamışım dediğin bir anın var mı?

Hayatında en çok keyif aldığın anı anlatabilir misin?

En büyük hayalin nedir?

Varsay ki hiçbir kısıtın yok (zaman, mekan ve maddi açıdan- ebeveyn) ne yapmak isterdin?

Kendini çok mutlu olduğun bir anda hayal eder misin? Neler oluyor orada? Ne oldu da çok mutlu oldun?

Rol modelin var mı? Onun en sevdiğin özellikleri neler?

Hayran olduğun kişiler- kahramanlar-yıldızlar kimler?

Her şeyi yapmaya gücü olan bir sihirli değnek olsa şimdi şu an ilk neyi yaparsın?

3- Değerler

Hayatı ile tercih yapacağımız zamanlarda bize yol gösteren ilkelerdir. Değerler doğrultusunda önceliklerimizi belirleriz. Değerlerimiz ailede oluşmaya başlar, sonra eğitimle ve toplumsallaştıkça şekillenir. Yaşamsal genel değerler olduğu gibi mesleki değerler de mevcuttur. Mesleki değerlere örnek olarak: Yaratıcılık, kazanç maddiyat, ün prestij toplumsal saygınlık, liderlik- otorite, bağımsızlık, sosyal güvence, yükselme-ilerleme, risk alma, işbirliği, sosyal etkileşim, ekonomik güvence, değişiklik, estetik, düzenli çalışma saatleri, fiziksel hareketlilik-etkinlik, yardımseverlik, yeniliklere açıklık, özel hayat iş hayatı ayrımı verilebilir.

Değerlerimizi keşfedebilmek için şu soruları sorabiliriz?

İş yaşamında senin için en önemli üç şey nedir?

Örnek aldığın kişiler, kahramanlar kimlerdir?

Uğrunda savaşacağın şeyler nelerdir?

Hangi sektöre anlam veya değer veriyorsun? Hangi sektör dikkatini çekiyor; sağlık, ulaşım, siyaset, hukuk, bürokrasi, din, eğitim, sanat gibi. Yaşamımızı yönlendiren vicdani ve manevi değerlerimizi bilmek meslek belirlerken önemlidir. En başarılı kişiler kendilerini daha büyük amaca ve misyona adayanlardan çıkar.

Yaşam amacını keşfedebilmek için:

Ne istiyorsunuz?

Sana göre dünyanın en acil ihtiyacı nedir?

Dünyaya nasıl biz iz bırakmak istiyorsun?

Neyi yapmaktan derinden mutluluk duyuyor, keyif alıyorsun?

Yeterince paran ve zamanın olsaydı neyi yapmayı seçerdin?

4- Kişilik

Kişilik, bir kişinin süreklilik sergileyen düşünme, hissetme, davranma ve insanlarla iletişim ve ilişki kurma özelliklerinin genel bir örüntüsüdür. Kişilik, doğuştan getirilen bazı eğilimleri de kapsamakla beraber ağırlıklı olarak bebeklikten itibaren kişinin çevresindeki insanlarla kurduğu etkileşimler ve bu etkileşimler sonucu yaşadıkları ile şekillenir. Kişilik, bireyin kendine özgü ve ayırıcı davranışlarının bütünü olarak tanımlanır.

Meslek belirlemede önemli rolü olan etkenlerden birisi de kişiliktir. Holland kişilik envanterine göre 6 tip temel kişilik örüntüsü belirlenmiştir. Bu envantere göre:

· Gerçekçi Tipler (Realistic): Genelde pratik, samimi, dengeli, sabırlı, saldırgan ve hoş görülüdürler, gerçekçi olmayı tercih eder ve para, statü ve güç değerleri gelişmiştir. Gerçekçi tipler; tamircilik, mühendislik, çiftçilik veya elektrikçilik gibi meslekleri tercih ederler.

· Araştırıcı Tipler (Investigative): İlgi alanları bilimsel çalışmalar olup, soyut kavramlardan hoşlanır, karamsar, içedönük, tedbirli kişilerdir. Araştırmacı tipler; biyolog, kimyager, fizikçi, antropolog, bilim adamı veya tıbbi teknisyenlik gibi işleri tercih ederler.

· Sosyal Tipler (Social): Sosyal ortamlarda olmaktan hoşlanırlar. Düzenli, nazik, ikna edici ve sorumlu kişilerdir. Sosyal tipler; öğretmenlik, din görevliliği, psikolojik danışmanlık, klinik psikologluk, psikiyatri hemşireliği veya konuşma terapistliği gibi meslekleri tercih ederler.

· Gelenekçi Tipler (Conventional): Kurallar çerçevesinde sistematik şekilde ilerlemekten hoşlanan, kuralcı, emir alıp vermekten hoşlanan kişilerdir. Geleneksel tipler; muhasebecilik, finansal analistlik, bankerlik, hesap uzmanlığı veya vergi uzmanlığı gibi meslekleri tercih ederler.

· Girişimci Tipler (Enterprising): Dışa dönük olan bu kişiler yönetmekten hoşlanan, problemleri girişimci ve ikna yetenekleri çözen kişilerdir. Girişimci tipler; pazarlamacılık, yöneticilik, iş idareciliği, televizyon yapımcılığı, spor organizatörlüğü veya satın alma sorumluluğu gibi işleri tercih ederler.

· Sanatçı Tipler (Artistic): Sezgici, kural tanımaz, alçak gönüllülük, idealist, bağımsız ve hayal dünyası gelişmiş bireylerdir. Artistik tipler; 13 kompozitörlük, müzisyenlik, sahne yönetmenliği, yazarlık, iç mimarlık veya aktör/aktrislik gibi meslekleri tercih ederler.

Görüldüğü üzere meslek seçimi oldukça hassasiyet gerektiren önemli bir meseledir. Bu seçim kişinin kendi kendine gerçekleşebilirken, profesyonel kişilerden de uzman desteği almak da diğer bir çözümdür.

EĞİTİM VE AİLE DANIŞMANI

DR BETÜL CAN